Woningcorporaties: geef wijken de ruimte door keuzes te maken

Ik heb de uitkomsten van de Parlementaire enquêtecommissie Woningcorporaties niet nodig om een aantal verbeterpunten voor het functioneren van de sector te formuleren. Daarvoor put ik uit mijn persoonlijke ervaring als corporatiemedewerker. Juist in de periode dat het onderzoek van de Commissie beslaat, werkte ik in dienst van of in opdracht van corporaties. In die periode ben ik getuige geweest van hele mooie dingen, maar heb ik me ook geregeld verwonderd over het gebrek aan koers en professionaliteit in de sector. De wijken hebben echter behoefte aan de betrouwbare partner van weleer.

In veel wijken hebben corporaties ontwikkelingen los gekregen die gemeenten niet eens durfden te dromen, maar de wijk of het dorp wel heel erg ten goede kwamen. Prachtige projecten met een hoog ambitieniveau, zowel fysiek als sociaal. Dat was vooral in een tijd dat er geld in overvloed was en prioriteiten niet echt gesteld hoefden te worden. Er is in die tijd veel bereikt in de Nederlandse wijken en dorpen, waar we met recht trots op mogen zijn. Maar meer en meer zie ik corporaties worstelen met het maken van keuzes, worstelen met het faciliteren van bottom-upinitiatieven en worstelen met interne processen en geformuleerde procedures. Deze worstelingen helpen de wijken en dorpen niet in hun ontwikkeling. Ik durf zelfs te stellen dat kansen voor de wijk of het dorp hierdoor ten onrechte niet gegrepen worden en dat er veel geld in al het geworstel verloren gaat.

Paarse krokodil

Een van de redenen voor dit geworstel is zonder meer de schaalvergroting. Ik vraag mij steeds vaker af of de schaalgrootte van een flink aantal corporaties nog wel past bij hun (kern)taken. Hoe groter in omvang, hoe complexer de organisatie vaak is opgebouwd en hoe groter het gat tussen de verschillende afdelingen. Corporaties zijn zich daardoor steeds meer als overheden gaan gedragen, met haar vele uiteenlopende functies en taken. Waarbij de ene kant van het bedrijf niet weet waar de andere kant mee bezig is. Er zijn tal van processen en procedures opgetuigd, om de doorlopende lijn in de bedrijfsvoering in de coporatie aan te brengen. Maar waar het in essentie aan ontbreekt is aan contact. De procedure als handelingsrichtlijn, terwijl die bewoner of die collega gewoon graag antwoord wil op een simpele vraag. Waarbij ‘nee’ overigens ook een antwoord kan zijn, maar dat durft bijna niemand duidelijk te geven.
Dichtgeregelde organisaties die corporaties zijn geworden, zijn niet meer goed in staat te zien, te horen en te woord te staan. Waardoor de ene medewerker iets kan verbieden wat de andere heeft toegestaan. Of waardoor een klacht tijdenlang kan blijven liggen, omdat er binnenkort toch groot onderhoud gepleegd gaat worden. Of waardoor een klacht maar niet opgelost wordt, omdat de oorzaak van het probleem niet is te vinden. Daarbij wordt niet verder gekeken dan de neus lang is, want dat staat niet beschreven in de procedure. Absoluut niet uitlegbaar aan die huurder en typisch voorbeelden van die paarse krokodil die pas opgehaald kon worden nadat er een formulier was ingevuld. Er wordt niet meer zelfstandig nagedacht, maar de medewerker doorloopt een proces en doet wat de procedure hem voorschrijft.

Zeg wat je doet en doe wat je zegt

Het ontwikkelen of faciliteren van projecten is een kwestie van een lange adem. Projecten komen immers niet van de een op de andere dag van de grond en vaak zijn er veel partijen bij betrokken. In een tijd van veel waardering voor co-creatie klinkt het misschien vies, maar piketpalen zijn handig om gaandeweg de rit de oorspronkelijke bedoeling van de inzet overeind te houden. Het stelt je in staat te controleren of je je houdt aan de eerder gemaakte keuzes en intenties. Piketpalen geven de koers aan, ze voorkomen gezwabber en continue aanpassing van richting.
Maar zorg dan ook dat je je in de besluitvorming houdt aan eerder gemaakte afspraken. Ik heb (te) vaak meegemaakt dat de interne besluitvorming in zo’n lang traject hapert, omdat gaandeweg de ontwikkeling van projecten de parameters waarop getoetst wordt aangepast worden. Tijdrovend, geldverspillend en bovenal zeer frustrerend. Maar ook: hoe leg je dat binnen en buiten je organisatie uit? Over betrouwbaarheid van partners gesproken.

Maak keuzes

Juist nu de corporaties zo veel minder te besteden hebben en het aantal mensen dat is aangewezen op een sociale huurwoning groeit, wordt het des te belangrijker om prioriteiten te stellen. Waar geeft de corporatie haar geld aan uit? Beschikbaarheid en betaalbaarheid van sociale huurwoningen, dat zijn volgens mij de belangrijkste uitdagingen voor de komende jaren. Daar zal het meeste geld van de corporaties in gaan zitten. Voor andere zaken zal niet zo veel te besteden over zijn. Dat betekent dat er veel explicieter keuzes gemaakt moeten worden dan voorheen. Op strategisch, op tactisch en op operationeel niveau. Nog even los van de discussie over de taakopvatting en de rol van corporaties.
Zorg dat deze keuzes goed gedeeld worden met alle medewerkers uit je organisatie, zodat iedereen ze uit kan leggen en er op kan voortborduren in zijn eigen werk. Het verschil tussen de medewerkers met klantcontacten en de beleidsmedewerkers is bijvoorbeeld nog altijd erg groot binnen de corporaties. De kloof tussen de strategen en hun collega’s met de poten in de klei lijkt de laatste jaren alleen maar te zijn gegroeid. De doeners vinden dat de denkers van alles verzinnen en ‘van bovenaf opleggen’, zonder daarbij de bewoners te betrekken. Wat soms wordt vergeten is dat keuzes over waar het geld voor de wijk voor gebruikt wordt pas aan de orde zijn als de corporatie besloten heeft dat zij een deel van haar geld in die wijk wil investeren. Een strategische keuze die door de corporatie toch eerst zelf gemaakt moet worden. Weliswaar mede op basis van de informatie uit de wijk, maar niet door de bewoners van de wijk.

Ruimte maken

Maar hoe verhoudt zich dat dan tot de roep om participatie, tot co-creatie in gebiedsontwikkeling en tot burgerkracht? Betekent de noodzaak tot het maken van scherpe keuzes dat de corporatie weer terug gaat naar de tijd dat zij voorschreef wat goed wonen was? Nee, in mijn optiek staan keuzes maken en ruimte laten elkaar niet in de weg. Sterker nog: als de corporatie aan de voorkant heldere keuzes heeft gemaakt en de randvoorwaarden goed heeft omschreven, dan kan zij loslaten als de betrokkenen daar om vragen. Dan hoeft zij niet steeds met haar neus bovenop de invulling en de uitvoering te zitten, maar kan zij werkelijk ruimte laten aan degene waar het om gaat.
Kortom, als het stof van de parlementaire commissie is gaan liggen, is het moment aangebroken dat de corporaties weer op basis van heldere maatschappelijke en bedrijfseconomische afwegingen met de toekomst aan de slag moeten met de partijen in de stad. Colleges zijn nagenoeg overal gevormd en collegeprogramma’s zijn bekend. De eerste kennismakingsgesprekken met de wethouders ruimtelijke ordening zijn achter de rug. Binnenkort zal corporaties gevraagd worden een bod te doen op de nieuwe woonvisies of het vastgestelde volkshuisvestingsbeleid. Dus beste corporatiesector, zorg dat je daarop bent voorbereid en dat je weet wat je wilt.